ناهنجاری های اسکلتی دانش آموزان
ناهنجاری های اسکلتی دانش آموزان
رودابه زمانی
کارشناس تربیت بدنی
وضعیت بدنی هر فرد نشان دهنده نمودی از سلامت و شخصیت اوست، چرا که ساختار وجودی انسان از تن و روان تشکیل شده است و سلامت این دو باید در آن واحد در نظر گرفته شود. اصولاً رابطه تنگاتنگی بین تن و روان وجود دارد که یقیناً سلامتی یکی بر دیگری اثر می گذارد.
خوب راه رفتن، خوب نشستن، خوب ایستادن علاوه بر این که حرکت ها را زیباتر می سازد، با کارایی بیشتر و خستگی کمتر همراه است، چرا که حداقل مصرف انرژی عضلانی همیشه در وضعیت ایده آل است، ضمن این که کلیه دستگاه های داخلی بدن در این وضعیت به فعالیت طبیعی خود ادامه می دهند. جهت برطرف شدن ناهنجاری های اکتسابی وضعیت بدنی غیر صحیح، می بایست به بررسی و شناسایی ارتباط بین وضعیت غیر صحیح و عادت های غلط با نوع درد و ناهنجاری بپردازیم تا با اتکا و علم به اصلاح پذیری عوارض و انحرافات جسمانی در بین دانش آموزان از بروز عوارض ساختاری و غیر قابل درمان پیشگیری کنیم.-ادامه مطلب-
تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می دهد که حمل کیف روی شانه یا یک دست، وزن بالای کیف، عادت انجام تکالیف در حالت نشسته دو زانو و عدم آگاهی دانش آموزان از وضعیت بدنی صحیح به ویژه در دوره ابتدایی، ناهنجاری ها و دردهای عضوی متعددی را به دنبال می آورد. لذا برای پیشگیری از بروز ناهنجاری ها و دردهای ذکر شده باید عوامل خطرزای مربوط را شناسایی کرده و در راستای رفع آنها به طور جدی اقدام کنیم. آن چه در پی می آید خلاصه ای است از نتایج یک پژوهش در این زمینه.
مدرسه خانه دوم دانش آموزان است. قدر مسلم این که این گروه، ساعات پر انرژی روز را در کانون تعلیم و تربیت می گذرانند و در این میان ارتباط تنگاتنگی را محیط آموزشی- تربیتی از جمله فضاها و تجهیزات، همکلاسی ها و معلم و دست اندرکاران محیط آموزشی خود دارند. به عبارتی، فضای فیزیکی مدرسه در کنار عوامل آموزشی و تربیتی، می تواند عوامل پیا م دهنده برای دانش آموزان باشد و به میزان یادگیری، رشد شخصیت فردی و اجتماعی و نیز تأمین بهداشت جسمی آنها کمک کند.
سنین دانش آموزی، سنین رشد است و اکثر ناهنجاری های ستون فقرات و مفاصل اندام ها، قبل از بلوغ تکامل می یابند. شناخت بموقع این ناهنجاری ها در سنین رشد، می تواند موجب کنترل آسیب و جلوگیری از بروز ناهنجاری های ساختاری تثبیت شده شود.
در کشورهای پیشرفته، به مسائل مربوط به وضعیت بدنی صحیح در بین کودکان مدرسه ای توجه زیادی می شود. به عنوان مثال در بین دانش آموزان یکی از شهرهای دانمارک در طول دوره پنج ساله تحصیل۹۰، درس مختصر در ارتباط با وضعیت صحیح در نشستن، آموزش داده می شود و بدین ترتیب کودک همزمان با تحصیل یاد می گیرد چگونه وضعیت صحیح بدن را حفظ کند و از وارد آمدن فشار روی مفاصل، عضلات و رباط ها جلوگیری کند. این تدبیر، عوارض وضعیت های نادرست مثل درد، کاهش انعطاف پذیری، ناراحتی های قلبی و تنفسی و آرتروز زودرس و... را از بین برده و فرد سالیان زیادی بدون مشکل جسمانی زندگی کند.
● کنترل وضعیت بدنی
وضعیت بدنی در نتیجه هماهنگی دائمی عصبی- عضلانی شکل می گیرد. در وضعیت بدنی خوب، سر و شانه ها به صورت متعادلی روی لگن، ران و مچ پاها قرار می گیرند. چانه هم در همان وضعیت نگه داشته می شود. جناغ، قسمتی از بدن است که تا حد امکان به سمت جلو کشیده می شود. شکم نیز به سمت عقب کشیده می شود و حالت صاف پیدا می کند. انحناهای ستون مهره ها در حد طبیعی است.
در وضعیت بد، سر به سمت جلو می آید و زاویه مشخصی در سینه ایجاد می شود. شکم کامل شل است و به سمت جلو برجستگی دارد. انحناهای ستون فقرات بیش از حد طبیعی است و شانه ها نسبت به لگن در قسمت خلفی قرار دارند.
▪️ عوامل به وجود آورنده وضعیت بد، شامل این موارد است.
۱ ) عوامل عمومی:
اختلالات روانی مثل افسردگی؛ شرایط بد بهداشتی، ضعف عمومی طولانی مدت و خستگی طولانی مدت.
۲ ) عوامل موضعی: ضعف یک عضله یا گروهی از عضلات، کوتاهی عضلانی، فشارهای کاری، فشارهای موضعی، درد عضلانی در وضعیت بد و عدم هماهنگی در فعالیت عضلات.
● وضعیت صحیح نشستن
امروزه بسیاری از کارها به صورت نشسته و روی صندلی انجام می شود (مانند نشستن در نیمکت و صندلی های مدرسه ای، کار با کامپیوتر، بیشتر کارهای اداری، بانک و...) انتخاب یک صندلی مناسب، آرامش فرد را تأمین می کند و در نتیجه، کارآیی او بیشتر می شود. اما چنانچه صندلی بدون آگاهی و دقت انتخاب شود، آسایش کاری مختل شده و فرد زود خسته می شود. قرارگرفتن در وضعیت های نادرست به مدت طولانی، موجب آسیب و بد شکلی ستون مهره ها و درد کمر می شود. بنابر این ضرورت دارد که معیارها و ویژگی های بهداشتی یک صندلی را بشناسیم و با در نظر گرفتن آنها بتوانیم صندلی مناسب را انتخاب کنیم.
یک صندلی مناسب باید ۵ سانتیمتر بالاتر از استخوان های کتف باشد، پشتی صندلی باید در حدود ۱۰ درجه به سمت عقب متمایل باشد و قسمت کف صندلی باید ۳ درجه بلندتر از جلوی آن باشد. این اختلاف ارتفاع، اندکی شما را به سمت جلو هل می دهد، لذا شما اندکی به سمت عقب تکیه می دهید تا تعادل حفظ شود. چنانچه این موارد رعایت نشود، به طور قطع روی بدن اثر می گذارد و مشکلات و ناهنجاری هایی را به دنبال می آورد.
● وضعیت صحیح خوابیدن
در هنگام خوابیدن یک سری نکات مهم را باید رعایت کرد تا این استراحت طولانی مدت منجر به ایجاد مشکلات نشود. بد خوابیدن اثرات جانبی مثل درد، سوزن سوزن شدن دست ها و... دارد که باید به کمک تختخواب، تشک و بالش، روش مناسب خوابیدن را فراهم کرد. به پشت خوابیدن، بهترین وضعیت خوابیدن است که در این زمان بالش کوچکی بین کمرتان و قرار دهید تا گودی کمر را حفظ کند. آن چه مهم است رعایت بهداشت کمر و گردن توسط یکایک افراد است. به بیان دیگر افراد باید بدانند که چگونه تعادل ستون مهره های خود را حفظ نمایند.
● وضعیت صحیح ستون مهره ها
ستون مهره ها در بدن وظایف زیر را به عهده دارند:
▪️ محافظت از ساختمان و اجزای تنه
▪️ ایجاد توانایی تحرک و انعطاف پذیری تنه
▪️ جذب و کاهش ضربه های وارد شده به بدن.
حفظ وضعیت درست ستون مهره ها به این معنی است که مهره ها در حالت تعادل(بالانس) قرار گیرند، یعنی قوس های طبیعی آن حفظ شود. ولی چنانچه این تعادل از بین برود، قسمت هایی از بدن مجبور می شوند فشار را تحمل کنند که برای چنین کاری خلق نشده اند، در نتیجه به تدریج آسیب های جدی به مهره ها وارد می شود.
● مشکلات ناشی از وضعیت بدنی غلط
وضعیت غلط مثل ایستادن و راه رفتن با شانه های افتاده و قوز کرده، نه تنها موجب ناراحتی های مختلفی مثل کمردرد، سینه درد و خستگی عمومی می شود، بلکه موجب سردرد و تا حدود زیادی باعث ناراحتی های دندان می شود. صندلی، عینک، تخت خواب، دندان مصنوعی، تلفن و حتی کتابی که مطالعه می کنیم، بر وضعیت بدنی اثر می گذارد.
وقتی که ما از عینک استفاده می کنیم، اگر قاب آن کاملاً اندازه نباشد، مشکلاتی ایجاد می کند. اگر پرهای بینی باریک باشد، عینک ممکن است پایین بیفتد و فرد خود به خود سرش را برای جبران این امر و ایجاد موازنه به عقب فشار دهد تا بتواند تعادل خود را حفظ کند.
در نتیجه شانه ها و ستون مهره ها به طور خودکار، وضعیت جدید به خود می گیرد که به زودی عضلات، وترها و مفاصل درد خواهند گرفت و سفت خواهند شد. اگر عینک روی بینی به پایین بلغزد، روی سوراخ های بینی فشار خواهد آورد و این فشار باعث می شود که فرد از راه دهان تنفس کند و تنفس دهانی به عضلات قفسه سینه و دیافراگم فشار می آورد و باعث خستگی می شود. بنابر این واضح است که یک مشکل ناچیز می تواند وضعیت نادرستی را ایجاد کرده و ناهنجاری های دنباله داری را به وجود آورد.
● عوارض حمل کیف روی شانه یا دست
گروهی از دانش آموزان عادت دارند کیف مدرسه را که گاهی اوقات بسیار سنگین است، روی یک شانه یا در دست بگیرند که به علت تکرار این عمل(همان طور که قبلاً ذکر شد) برای تعدادی از اعضای بدن، زمینه هایی برای ایجاد تغییر شکل به وجود آمده و چنانچه بدون آگاهی لازم این روال ادامه یابد. ناهنجاری هایی را به دنبال می آورد.
این عادت بیشتر به نوع کیف و فرهنگ ناحیه و دوره تحصیلی مربوط می شود، بدین ترتیب که دانش آموزان ابتدایی بیشتر از سایر دوره ها از کوله پشتی استفاده می نمایند و عادت حمل کیف هم معمولاً روی پشت است. ولی در دوره های بالاتر، دانش آموزان بیشتر از کیف های دستی استفاده می کنندکه نحوه حمل آن بیشتر روی یک شانه و یا در دست است.
دانش آموزانی که عادت دارند کیف خود را روی شانه و یا در دست حمل کنند، قوز پشتی بیشتری دارند که این عارضه باعث درد کمر می شود.
دانش آموزانی که عادت دارند کیف خود را روی یک شانه یا یک دست حمل کنند، دچار عارضه زانو ضربدری می شوند که به دنبال آن درد ساق پا پیش می آید.
همچنین دانش آموزانی که کیف سنگین حمل می کنند، دچار گودی کمر می شوند؛ زیرا که وزن کیف موجب افزایش قوس ستون فقرات کمری می شود.
● وضعیت نامناسب هنگام انجام تکالیف مدرسه
گروهی از دانش آموزان، به ویژه در دوره ابتدایی، عادت دارند تکالیف خود را در حالت نشسته انجام دهند. استفاده از میز و نیمکت، بهترین حالت برای انجام تکالیف مدرسه است. عدم تناسب میز و صندلی با جثه دانش آموزان، می تواند باعث عدم تمایل آنان به استفاده از میز و صندلی برای انجام تکالیف در منزل باشد. تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده و ثابت کرده که انجام تکالیف مدرسه به صورت نشسته(چهار زانو یا دو زانو) و یا ایستاده، عوارض و ناراحتی های بدنی فراوانی از جمله قوز پشتی، گودی ، درد قفسه سینه و... را به دنبال می آورد.
در سنین ده سال به بالا، عادت انجام تکالیف در وضعیت ایستاده شایع تر است. دانش آموزانی که در وضعیت نشسته تکالیف خود را انجام می دهند، قوز پشتی در آنها بیشتر است. از آنجایی که در وضعیت نشسته انجام تکالیف، عضلات جلو قفسه سینه در طول کوته خود قرار می گیرند، در صورت تکرار این وضعیت، عضلات جلوی قفسه سینه کوتاه و عضلات پشتی که در طول بلند قرار می گیرند کشیده می شوند.
دانش آموزانی که در وضعیت نشسته(دو زانو یا چهار زانو) تکالیف خود را انجام می دهند، درد پا در آنها بیشتر است. دانش آموزانی که در وضعیت نشسته، تکالیف خود را انجام می دهند، درد ساق پا در آنها بیشتر است. در وضعیت نشسته روی زمین، چون پاها در وضعیت مناسبی قرار نمی گیرند، فشار زیادی روی بافت های عضلانی ساق پا اعمال می گردد که در درازمدت موجب بروز درد می گردد.