اردوهای سلامت؛ مشق خود مراقبتی

بررسی نتایج اردوهای سلامت سال تحصیلی 95-94

نیلوفر رضایی

کارشناس تغذیه و مراقب سلامت دبستان

خود مراقبتی، عملی است که در آن، هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده کرده تا به طور پیوسته و مستقل از سلامت خود، مراقبت نماید. در این تعریف منظور از به طور مستقل، تصمیم گیری درباره‌ی خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم گیری شامل مشورت و یا کسب کمک تخصصی نیز هست. به عبارت دیگر خود مراقبتی به مسوولیت‌پذیری افراد در مقابل سلامت خود گفته می شود. این امر عمدتا از چند طریق می تواند رخ بدهد. اول از طریق انتخاب یک سبک سالم زندگی؛ همچنین با تدبیراندیشی جهت جلوگیری از رخداد حوادث و بیماری‌ها و در نهایت با مراقبت بهینه حین بیماری‌های مزمن.

خودمراقبتی در تمام طیف سلامت و بیماری معنی پیدا می کند و از فعالیت‌هایی نظیر مثل مسواک زدن منظم روزانه تا چکآپ‌های دوره ای و مراجعه‌ی به موقع به پزشک را در بر می گیرد. اگرچه خودمراقبتی، فعالیتی است که ما برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود انجام می‌دهیم، ولی گاهی این مراقبت به فرزندان، خانواده، دوستان و ... نیز گسترش می یابد.

با توجه به ضرورت خود مراقبتی و پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها و همچنین ضرورت نهادینه شدن آن برای نسل فردا و نیز با توجه به اهمیت آموزش و تشخیص زودهنگام بیماری ها به منظور کوتاه نمودن دوره‌ی درمان، تیم سلامت دبستان مسرور، سه اردوی سلامت دانش آموز محور را در زمره‌ی فعالیت‌های سالانه خود قرار داده است و هر ساله نتایج غربالگری‌های صورت گرفته در این سه اردو، در قالب کارنامه‌ی سلامت به اولیا ارائه می‌شود.

این اردوها که در سال 92 با مشورت کارشناسان خبره‌ی حوزه‌های گوناگون سلامت مانند پزشکی، آسیب شناسی و حرکات اصلاحی، تغذیه، پزشکی ورزشی و روانشناسی طراحی گردید، به منظور پذیرش بیشتر دانش آموز، به ترتیب، از ارزیابی‌های ساده تر شروع می شوند. بنابراین اردوی شماره 1، به سلامت دهان و دهان، شماره 2 به بررسی ناهنجاری های قامتی و سومین اردو به بررسی مؤلفه‌های خون اختصاص داده شده است.

اردوی شماره یک:

سلامت دهان و دندان

طبق پژوهش های انجام گرفته توسط وزارت بهداشت 62 درصد از کودکان 12 ساله ایرانی به پوسیدگی دندانی و 18 درصد از آنان به بیماری های لثه مبتلا هستند. طی معاینه‌ی دندان دانش‌آموزان مسرور در سال گذشته توسط دندانپزشک دبستان، تنها سه نفر از کل دانش آموزان هر دو شعبه تمامی دندانهایشان سالم بود که این آمار ضرورت معاینات دوره‌ای دندان را گوشزد می کند.

مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، مهمترین و کم هزینه‌ترین روش های محافظت از دندان‌هاست اما انجام اشتباه این کار، نمی‌تواند نقشی در پیشگیری از پوسیدگی‌های دندانی داشته باشد. از این رو در اردوی سلامت دهان و دندان، دانش‌آموزان علاوه بر دریافت خدمات معاینه‌ی دوره‌ای دندان‌ها، با ساختار دندان‌ها و تغذیه‌های مناسب برای سلامت دندان آشنا شده،  همچنین روش صحیح استفاده از مسواک و نخ دندان را نیز توسط متخصصین دندانپزشک آموزش می بیند.

اردوی شماره 2 :

غربالگری ناهنجاری های ساختار قامت

به گفته‌ی کارشناسان «امروزه هر دانش آموز ایرانی به طور متوسط با یک یا دو معضل مربوط به عضلات و استخوان مواجه است». اختلالات ساختار قامتی در سنین پایین قابل پیشگیری و درمان هستند ولی با محکم‌تر شدن اسکلت در طول دوره‌ی رشد، این درمان سخت‌تر، گاه نیازمند عمل‌های جراحی و در برخی موارد امکان ناپذیر می‌شود. طبق گفته‌ی دکتر سید منصور رایگانی، دانشیار و متخصص طب فیزیکی و توان بخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: «اختلالات ساختار قامت در دختران حداکثر تا 16 سالگی قابل درمان است». همین امر اهمیت موضوع غربال‌گری زودهنگام ناهنجاری‌های قامتی و رفع آن به کمک حرکات اصلاحی را آشکار می کند. به همین جهت تیم سلامت دبستان مسرور در قالب اردوی شماره 2 توسط کارشناسان تربیت بدنی و حرکات اصلاحی و با استفاده از ابزارهای ویژه ی این کار، وضعیت ساختار بدنی دانش اموزان را بررسی می کند.

نتایج غربالگری صورت گرفته در سال تحصیلی 95-94 در شکل شماره (1) دیده می شود. این آمار که در تعدادی ناهنجاری‌ها نیمی از دانش‌آموزان را شامل می شود، موید ضرورت تشخیص و ارجاع دانش‌آموزان به مراکز درمانی مربوطه است. خوشبختانه گزارش های امیدوارکننده‌ای از روند بهبود و اصلاح ناهنجاری‌های ساختار قامتی دانش آموزان شناسایی شده در اردوی غربال‌گری سال تحصیلی 94-93 در دست است که نتیجه‌ی اقدام به موقع تیم سلامت دبستان و نیز پیگیری مجدانه‌ی خانواده ها و تلاش خود دانش‌آموز در اجرای تمرین های تجویز شده توسط متخصصین حرکات اصلاحی می باشد.

اردوی شماره سه:

ارزیابی مولفه های خون

نتایح بررسی وضعیت توده‌ی بدنی کل دانش‌آموزان در سال تحصیلی 95-94 در نمودار شماره (2) قابل مشاهده است. همانگونه که در تصویر پیداست در سال تحصیلی گذشته، تنها نیمی از دانش‌آموزان در محدوده ی توده‌ی بدنی مناسب قرار گرفته‌اند و نیم دیگر، دچار اضافه وزن و چاقی، یا کمبود وزن و لاغری بوده اند. جالب اینکه با تفکیک دانش آموزان بر اساس پایه ی تحصیلی (نمودار شماره 3)، مشاهده می شود با افزایش سن دانش آموزان، تعداد افراد با وزن طبیعی کاهش و درصد چاقی و اضافه وزن افزایش می یابد و این روند نگران‌کننده، جای تامل دارد.

از این رو به جهت تأثیر بالقوه چاقی بر فاکتورهای چربی و قند خون، هر ساله اردوی سلامت شماره 3 برای دانش آموزان با وضعیت چاقی در پایه‌های چهارم تا ششم و همچنین برای کل دانش آموزان پایه سوم به عنوان غربال‌گر مولفه های خونی صورت می گیرد. در غربالگری سال گذشته این دو فاکتور برای تعداد قابل ملاحظه ای از دانش آموزان در محدوده غیرمجاز بود. (نمودار شماره 4) علاوه بر کم خونی فقر آهن و کمبود ویتامین دی، تعدادی دانش‌آموز دارای غلظت خون و ویتامین دی بالاتر از حد مجاز نیز شناسایی شدند که تجویزات و توصیه های لازم، توسط پزشک دبستان برای تمامی این دانش‌آموزان به خانواده‌ی ایشان ارائه شد. (نمودار شماره 5)

به رغم اهمیت این اردو در غربالگری زودهنگام اختلالات سلامتی، در سال تحصیلی پیشین، کمترین میزان مشارکت در این اردو رقم خورد و حدود 30 درصد از اولیا موافق شرکت فرزندشان در این اردو نبودند (نمودار شماره 6). هرچند برخی از خانواده ها به حق و به دلیل انجام آزمایش مشابه در همان بازه‌ی زمانی، مواقق آزمایش مجدد نبودند، اما بدیهی است مشارکت بیشتر خانواده‌ها در هر سه اردوی سلامت در راستای حفظ و مراقبت از سلامت فرزندان در سال‌های حضور کودک در مجموعه ی مسرور، ضرورتی اولیه و استمرار روند بررسی سالانه‌ی سلامت کودک، در سال‌های پس از فراغت دانش آموزان از دوره ی دبستان، امری لازم است.